DZIECKO „RYZYKA DYSLEKSJI” – CO TO TAKIEGO?

opracowała - Bożena Morawiec

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, tzw. dysleksja, dysgrafia i dysortografia są zazwyczaj diagnozowane u dzieci w wieku szkolnym. Jeśli trudności w nauce czytania i pisania nie znikają w okresie nauczania początkowego, mimo zabiegów pedagogicznych i intensywnej pracy samego dziecka, to zwykle w klasie czwartej uczeń badany jest pod kątem zaburzeń dyslektycznych.

Dysleksji rozwojowej prawie zawsze towarzyszą inne problemy, mające to samo źródło, co specyficzne trudności w nauce czytania i pisania. Są to objawy dysharmonijnego rozwoju psychomotorycznego pod postacią parcjalnych lub fragmentarycznych opóźnień rozwoju niektórych funkcji poznawczych ( głównie percepcji i mowy) oraz funkcji ruchowych.
Objawy „ryzyka dysleksji” zauważyć można już w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym. W związku z tym również działania profilaktyczne zapobiegające późniejszym trudnościom w nauce można rozpocząć bardzo wcześnie.

Dzieckiem „ryzyka dysleksji” jest :
- każde dziecko z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu ( wcześniaki, dzieci z niską wagą urodzeniową, niedotlenione w okresie okołoporodowym, które otrzymały poniżej 10 pkt. w skali Apgar, z nieprawidłowym napięciem mięśniowym po urodzeniu).
- Dziecko z rodziny, w której występowała już dysleksja, opóźnienia rozwoju mowy, opóźnienia neurorozwojowe
- Dziecko z deprywacją słuchową ( zaburzeniami przetwarzania słuchowego, przy prawidłowym słuchu fizjologicznym, na skutek nawracających infekcji uszu w okresie 0-do 3 lat)

Lista objawów charakteryzujących dziecko „ryzyka dysleksji”:

1. wiek niemowlęcy i poniemowlęcy ( 0 – 3 r.ż)

- opóźnienie rozwoju ruchowego ( późniejsze trzymanie głowy- > 3 miesiąca życia, siadanie > 8 miesiąca życia, chodzenie > 1,5 roku)
- opóźnienie rozwoju mowy ( okres melodii 0 – 1 r.ż. , okres wyrazu 1 –2 r.ż., okres zdania 2-3 r.ż)
- niska sprawność manualna, bardzo nieporadna samoobsługa np. w myciu rąk, ubieraniu, jedzeniu łyżką
- wyraźna niechęć do rysowania
- zaburzona równowaga i koordynacja obustronna.

2. wiek przedszkolny ( 3- 5 lat)

- niedostateczna sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała (nieporadność
 w bieganiu, zabawach ruchowych, trudności w nauce jeżdżenia na rowerze, z łapaniem
i rzucaniem piłki)
- niedostateczna sprawność ruchowa rąk i palców ( trudności i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych np. zapinanie guzików, suwaków, zakładanie skarpet, sznurowanie butów, a także innych czynności manualnych np. nawlekanie korali, zabawy małymi klockami)
- słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa ( nie umie budować z klocków, nie lubi i nie potrafi rysować, nie umie narysować: koła jako 3 –latek, kwadratu i krzyża jako 4 – latek, trójkąta jako 5-latek)
- opóźniony rozwój lateralizacji: do 6-ego roku życia używa na zmianę prawej i lewej ręki
- opóźniony rozwój orientacji w schemacie własnego ciała: myli prawą i lewą rękę do 6-ego roku życia
- opóźniony rozwój mowy, utrzymujące się trudności w artykulacji wielu głosek, trudności z wypowiadaniem dłuższych, bardziej złożonych wypowiedzi, z zapamiętywaniem słów, wydłużony okres posługiwania się neologizmami i nieprawidłowymi formami gramatycznymi

3. klasa „0” ( 6 – 7 r. ż)

- obniżona sprawność ruchowa w bieganiu, rzucaniu i łapaniu piłki, grach zespołowych
- trudności przy wykonywaniu ruchów precyzyjnych w czasie ubierania się , wiązania butów, używania sztućców, cięcia nożyczkami
- trudności z rysowaniem rombu , odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków
- oburęczność, mimo prób ustalenia ręki dominującej
- trudności z wyróżnianiem elementów z całości, syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania konstrukcji z klocków lego według wzoru, układania mozaiki,
- trudności z zauważeniem podobieństw i różnic par obrazków, porównywaniem podobnych kształtów i liter różnie umieszczonych w przestrzeni
- trudności ze wskazaniem kierunku ( strona prawa i lewa), wskazaniem na sobie prawych i lewych części ciała
- trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych określających stosunki przestrzenne: nad-pod-w, za- przed- obok, a także określaniem stosunków czasowych: przedtem, potem, jutro, wczoraj, przedwczoraj, trudności z zapamiętaniem pór roku, dni tygodnia, określaniem czasu na zegarze
- utrzymujące się zaburzenia wymowy, błędy gramatyczne,
- trudności z zapamiętaniem wierszyków, piosenek, dłuższych poleceń, materiału uszeregowanego w sekwencje i serie np. dni tygodnia, miesięcy, pór roku, liter alfabetu, szeregów cyfr
- trudności ze słuchowym różnicowaniem podobnych głosek ( zaburzenia słuchu fonemowego) oraz wydzielaniem głosek i sylab z wyrazów i ich syntetyzowaniem ( analiza i synteza słuchowa wyrazów)
- trudności w nauce czytania ze zrozumieniem, czytanie po literce, z licznymi błędami, w wolnym tempie,
- pisanie liter i cyfr w lustrzanym odbiciu oraz odwzorowywanie wyrazów przez zapisywanie ich od strony prawej do lewej

Współwystępowanie wielu wymienionych problemów u jednego dziecka wskazuje na „ryzyko dysleksji”. W takim przypadku należy jak najwcześniej podjąć działania terapeutyczne zmierzające do wyrównania stwierdzonych deficytów. Wspomaganie rozwoju dziecka od momentu zdiagnozowania trudności przez psychologa, logopedę, pedagoga lub terapeutę integracji sensorycznej pozwala na znaczącą poprawę funkcjonowania dziecka.
Dziecko „ryzyka dysleksji” wcale nie musi zostać dyslektykiem.
Najskuteczniejszą formą terapii wspomagającą wszechstronnie rozwój psychomotoryczny dziecka w wieku przedszkolnym jest Integracja Sensoryczna. Terapiami komplementarnymi są : terapia logopedyczna, integracja odruchów niemowlęcych , terapia pedagogiczna ( z zastosowaniem glottodydaktyki jako metody nauki czytania i pisania)

 

SYMPTOMY RYZYKA DYSLEKSJI i DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ1

Wiek przedszkolny (3–5 lat)

l.p. Obszar diagnozy

Objawy

1. sprawność ruchowa całego ciała

Dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi, jest niezdarne w ruchach, nie lubi zabaw ruchowych, z trudem uczy się  jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze.

2. sprawność ruchowa rąk

Trudności z samoobsługą: zapinaniem guzików, sznurowaniem butów, zabawami manipulacyjnymi takimi jak nawlekanie korali; źle trzyma ołówek (naciska go za mocno lub za słabo).

3. koordynacja wzrokowo - ruchowa

Budowanie z klocków sprawia dziecku trudność, rysuje niechętnie i prymitywnie. Nie umie narysować: koła jako 3-latek, kwadratu i krzyża – jako 4-latek, trójkąta – jako 5-latek.

4. rozwój lateralizacji

Dziecko używa na zmianę raz jednej, raz drugiej ręki (np. podczas rysowania).

5. rozwój spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej

Trudności przejawiają się w formie: nieporadności w rysowaniu (rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie), trudności w  składaniu obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek.

6. rozwój mowy

Nieprawidłowa artykulacja wielu głosek; trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, budowaniem wypowiedzi, zapamiętywaniem nazw; wydłużony okres posługiwania się neologizmami; zniekształcanie nazw przez używanie niewłaściwych przedrostków. Dziecko ma trudności z zapamiętaniem krótkich piosenek, wierszyków. Nie radzi sobie
z wydzielaniem wraz z klaskaniem sylab ze słów, wskazywaniem rymujących się słów
 i tworzeniem rymowanek.

1 M. Bogdanowicz (2003) Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie.

 

SYMPTOMY RYZYKA DYSLEKSJI i DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ1

Wiek 6-7 lat (kl. 0):

l.p. Obszar diagnozy

 

Objawy

1. motoryka duża

Obniżona sprawność ruchowa min. dziecko słabo biega i skacze, ma trudności
z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, ma trudności z uczeniem się jazdy na rowerze, hulajnodze, nartach.

 

2. motoryka mała

Trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie  samoobsługi, np.
z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek.

 

3. koordynacja wzrokowo-ruchowa

Trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki. Nieprawidłowe układanie w palcach narzędzia do pisania; trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych np. rysowaniem rombu.

 

4. funkcje słuchowo-językowe

-Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, opisujących stosunki przestrzenne: nad–pod, za–przed, wewnątrz–na zewnątrz.

-Wadliwa wymowa, częste przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza), błędy gramatyczne.

-Trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie; trudność z zapamiętywaniem nazw, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie; trudność
z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, jak nazwy dni tygodnia,

pór roku, kolejnych posiłków i szeregi 4-cyfrowe.

-Trudności w różnicowaniu głosek podobnych (np. z–s, b–p, k–g, czyli zaburzenia słuchu fonemowego); trudności z wydzielaniem sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej  i sylabowej) oraz manipulowaniem ze strukturą fonologiczną słów (np. trudności z wykonaniem poleceń typu: odszukaj słowa ukryte
w nazwie „lewkonia”, wymyśl rym do słowa „kotek”, o czym myślę: Baba ..aga).

 

5. funkcje wzrokowe

Trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem
w całość, na przykład podczas budowania konstrukcji z klocków lego, układania mozaiki – według wzoru; trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki,
z odróżnianiem  kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m–n, l–t–ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p–b–d).

 

6. lateralizacja

Opóźnienie rozwoju lateralizacji: mimo prób ustalenia ręki dominującejdziecko nadal jest oburęczne.

 

7. orientacja w schemacie ciała i przestrzeni

Opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: dziecko ma trudności z określeniem swoich części ciała, gdy określa je terminami:

prawe–lewe (np. prawa i lewa ręka, noga itp.). Nie umie wskazać kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo).

8. orientacja w czasie

Trudności w orientacji w czasie, np. z określaniem pory roku, dnia, godziny na zegarze.

9. czytanie

Trudności w nauce czytania (np. dziecko czyta bardzo wolno; najczęściej głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy, przekręca wyrazy; nie rozumie przeczytanego tekstu).

10.pierwsze próby pisania

Przy pierwszych próbach pisania – częste pisanie liter i cyfr zwierciadlanie oraz  odwzorowywanie wyrazów przez zapisywanie ich od strony prawej do lewej.

 

* Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka pozwala z większą

pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji.

 

1 M. Bogdanowicz (2003) Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie.